MENGUAK TABIR SEJARAH NUSANTARA: KAMUS SANSEKERTA

KAMUS

SANSEKERTA – INDONESIA

A B C D E G H I J K L M O P R S T U W

Oleh :

Dr. Purwadi, M.Hum

Eko Priyo Purnomo, SIP

————————————————————————————

kabar : berita, warta; kabar angin : kabar bohong; kabar kabur: kabar bohong; kabar sriwing : kabar bohong

kabur : 1 melarikan diri; 2 tidak jelas

kabèh : semua

kabur : kabur

kaca : kaca; kaca benggala : tauladan; kaca paesan : kaca berhias

kacang : kacang; kacang brol : kacang tanah; kacang srenthul : kacang tanah; kacang tholo : kacang tanah; kacang dawa : kacang panjang; kacang ijo : kacang hijau kacapi kecapi

kacapuri : pagar tembok

kaceb : lekat, rekat

kacèk : selisih

kacélung : bunga dadap

kacer : jenis burung

kacir-kacir : berceceran; ngacir : 1 pergi begitu saja; 2 membuat sarang (burung)

kacu : sapu tangan

kacubung : kecubung

kacung : anak buah

kadaluwarsa : terlambat, kelamaan

kadang : saudara; kadang sentana : sanak saudara; kadang wandawa : sanak saudara

kadasa : kesepuluh

kadga : keris

kadgada : cekatan

kadhal : kadal; kadhal mènèk : sanggul bagi laki-laki

kadhang : kadang, suatu saat; kadang kala : kadang-kadang; kadhingkala: kadang kala

kadhaton : istana

kadhawa : nama burung

kadhemen : terlanjur senang; kadhemenan : kesenangan, kesukaan

kadheng pareng : barangkali

kadhengé : kadang-kadang

kadhèt : pelajar, tentara

kadhil : taring babi hutan

kadhini : istri, perempuan

kadho : pemberian

kadhokan : di tempat

kadhung : terlanjur

kadi : seperti

kadipundi : seperti apa, bagaimana

kados : seperti; kadospundi : seperti apa, bagaimana

kadreda : kasihan; kadredyan : cinta, kasih

kadreng : sangat berkeinginan

kadug : sampai, dapat mencapai

kaduhung, kaduwung : menyesal

kaduk : terlalu, terlampau; kaduk wani kurang duga : asal berani kurang pertimbangan

kadung : jenis belalang

kadut : kabut, karung goni

kadya, kadyangga : seperti

kaé : itu

kaèt : rapat sekali, mesra

kaga : burung

kagadhah : dimiliki

kagak, ora : tidak

kagem : untuk, buat

kagèt : kaget, terkejut

kagok : kagok, canggung

kagol : kecewa, sakit hati

kagum : kagum, heran

kagyat : kaget, terkejut

kah : itu

kahanan : keadaan

kahar : dokar

kaharep : kehendak, kemauan; kaharepan, kakarepan : kehendak

kaharsa, kaharsayan : kebahagiaan, kesenangan

kahwa : air kopi

kahyangan : kahyangan, tempat dewa

kahyun : kehendak, cita-cita

kahyuna : kehendak, kemauan

kailangan : kehilangan

kaiswaran : istana, kraton

kajanapriya : kepribadian

kajang : kajang; kajangsirah : bantal

kajantaka : miskin

kajar : mendapat ajaran

kajaroan : rumah kepala desa

kajawan : kejawen

kajayan : kemenangan

kajegé : sepanjang ingatan saya

kajèn : terhormat; kajèn kèringan : sangat terhormat

kajeng : kehendak

kajineman : penjaga, polisi

kaju, kajo : heran, tercengang

kaka : kakak, kakang

kakak : kakak; kakak tuwa : burung kakak tua

kakang : kakak, saudara tua

kakap : ikan kakap

kakawin : karya sastra Jawa Kuno berupa tembang-tambang berbahasa Kawi

kakèhan : terlalu banyak

kakèk : kakek; kakèk moyang : kakek moyang

kaki : kakek

kaktus : bunga kaktus

kaku : kaku

kakung : pria

kakus : kakus, WC

kala : 1 waktu, zaman; 2 kala (binatang); 3 nama dewa (Batara Kala); kala bénjing : besuk pagi; kala jengking : kalajengking; kalabendu : jaman yang buruk; kalabusana : seperangkat pakaian kebesaran; kalacakra : jenis jimat; kaladésa : perangkat desa; kaladuta : alamat buruk; kalakatha : ketam, kepiting; kalamangga : laba-laba; kala mangsa : kadang-kadang; kalamenjé : sejenis kala; kalamenjing : jakun; kalamenta : nama rumput; kalamudheng : nama perhitungan pencuri; kalanjana : nama rumput; kalan-kalan : kadang-kadang; kalandara : matahari; kalantara : sejenis buah petai; kalasangka : terompet sangkakala; kalawasana: akhir zaman; kalawija : abdi di istana; kalayuga, kaliyuga : zaman kaliyuga, zaman kesengsaraan

kalaban : tenggelam, tergenangi

kalagyan : baru saja, sedang asyik

kalah : kalah

kalaha : perang, pertengkaran

kalai : gangguan

kalaipan : belenggu, miskin

kalairan : kelahiran

kalak : nama bunga

kalaka : air

kalakon : terlaksana, tercapai

kalakuan : kelakuan

kalambi : baju, pakaian

kalamun : kalau, jika, bila

kalana : raksasa, kelana

kalang : dikepung, dikelilingi; kalang-kabut : kalang-kabut

kalangwan : klangenan, kegemaran

kalap : merak

kalas : tumbuhan yang getahnya menghasilkan warna merah untuk bahan cat

kalasa : tikar

kalengka : 1 cacat, noda; 2 ciri

kali : 1 kali, sungai; 2 perkalian; 3 zaman; kaliander, kaliandra : pohon kaliandra; Kali Opak : Sungai Opak; kaliyuga: zaman kesengsaraan

kalih : 1 dua; 2 dengan; kalihan : bersama dengan, dan

kalika : 1 ketika; 2 kulit kayu

kalilan : diperkenankan

kalimah : kalimat, perkataan

kalindhih : tergeser, kalah

kaling : terhalang, tertutup

kalingan : tertutupi, terhalangi

kalingga murda : dijunjung tinggi; kalingga warsa : sudah lama sekali

kalir : segala, barang apa saja

kalis : terhindar

kaliyan : dengan, dan

kalo : niru, sejenis tampah

kaloka : termasyur, terkenal

kalong : 1 susut, berkurang; 2 binatang pemangsa buah-buahan

kalpa : 1 cincin; 2 cita-cita; kalpasastra : tuntunan cita-cita; kalpataru : pohon kalpataru

kalpika : cincin

kalung : kalung; kalung usus : bayi yang waktu lahir berkalung usus serta pantas berpenampilan apa saja

kama : sperma, cinta; kamajaya : dewa ketampanan; kamalagi : asam, buah asam; kamandhalu : tempat air; kamarasa: kenikmatan cinta; kamaratih : dewa ketampanan dan dewi kecantikan; kamawedha; ajaran tentang percintaan

kamalan : mendapat hadiah kebajikan

kamangkara : mustahil

kamar : kamar

kamas : kakak

kamayan : kelebihan, kesaktian

kamayangan (begja -) : untung besar, mendapat kebahagiaan besar

kambah : terjamah, tersentuh

kambala : kain dari bulu domba

kambang : terapung; kambangan : jambangan

kambeng : nama tarian

kambengan : ilalang, lalang

kambi : dengan

kambil : kelapa

kami : kami; kamibocahen : kekanak-kanakan; kamigilan : sangat jijik; kamijara : serai; kamijijèn : jijik sekali; kamikakon : kejang, kaku; kamikekelen : tertawa terpingkal-pingkal; kamilurusen : bertambah sedih lalu mati; kamipurun : sangat mau; kamirahan : kemurahan; kamirurusen : bertambah sedih lalu mati; kamisandhanen : sakit pada payudara; kamisasaten : terbeliak matanya; kamisepuh : kepala desa; kamisesegan : tersedan-sedan (menangis); kamitégan : tega, sampai hati; kamitenggengen : melihat tertegun; kamitigan : masak belum waktunya; kamitontonen : tertegun, heran melihat; kamituwa : kepala dusun; kamiwelasen : kasih sayang, perhatian

kamini : istri, perempuan

kampi : juara, yang terbaik, kampiun

kampita : guncang, gempa bumi

kampung : 1 desa; 2 bentuk rumah adat Jawa

kanaka : emas, kuku

kanal : terusan

kanan : kanan; kanan kéring : kanan kiri

kanana : hutan

kanang : yang

kanas : nenas

kanca : teman, kawan; kanca wingking : teman belakang

kancana : emas, kencana

kancil : kancil, pelanduk

kandarpa : kasih sayang, cinta

kandel : tebal; kandelan : alat penangkal, penguat

kandhang : kandang; kandhangan : persediaan, cadangan

kandhara : leher

kandhas : gagal, kandas

kandhat : terhenti, istirahat

kandheh : cerita, bagian

kandhi : kantung dari kain

kandhih : tergeser, tergusur

kandhil : pelita, lampu

kandhut : dikandung, dimuat

kanem : keenam

kang : kakak, saudara tua

kangen : kangen, rindu

kangga : badan, tubuh

kanggé : untuk, buat

kanggeg : tertahan, terhalang

kanggep : dianggap, dihormati

kanggo : untuk, buat

kangjeng : paduka, tuan

kangkam : pedang

kangsèn : berjanji, bersepakat

kangsi : 1 rumah lebah, 2 hingga, sampai

kangsrah : berjejak di tanah

kaniaya : teraniaya

kanigara : mahkota; kuluk kanigara, kaniganten : mahkota kanigara, pakaian untuk raja, pengantin

kanin : luka

kaninditan : kelebihan

kaning, kani : ada di, terkena

kaningaya : disia-siakan, dinistakan

kanistha : dinistakan

kanjar : sejenis senjata tajam

kanjat : lumayan

kanjeng : paduka, tuan

kanji : 1 takut, kuatir, 2 tepung kanji

kantaka : sedih, susah

kanteb : jatuh kesakitan

kantèk : sabar menunggu, sampai

kanten : tunggu, nanti

kantha : leher; surya kantha : kaca pembesar, lup

kanthi : dengan

kanthil : 1 jenis bunga; 2 terikut

kanthing : nama perahu kecil

kanthong : kantong

kanti : dengan

kantu : terlambat

kantuk : mengantuk

kantun : ketinggalan

kanya : gadis, perawan; kanyaka : istri, emas

kaot : melebihi yang lain

kapa : pelana, dikapani, diberi pelana

kapah : mengupas kopi

kapak : kapak, kampak, beliung

kapal : 1 kapal, 2 kuda

kapala : kepala, pemimpin

kapang : kangen, rindu

kapara : memang

kapas : kapas

kapat : keempat

kapénak : sudah enak

kapep : lembab

kaper : kupu-kupu kecil

kapi : kera; kapiadreng : sangat ingin; kapiandel : pusaka; kapiandhem : melarikan diri; kapiasem : tertawa sendirian; kapidereng : 1 rusa; 2 ingin sekali; kapidhara : jatuh, pingsan; kapidulur : berkumpul dengan; kapieneng : diam saja; kapilaré : seperti kanak-kanak; kapilayu, kapiluyu : sangat ingin ikut; kapiluyu : sangat ingin ikut

kapila : merah muda

kapindra : raja kera

kaping : ke-, yang ke-

kapiswara : raja kera

kapit : terapit, terjepit

kapodhang : kepodang, jenis burung

kapok : jera; kapok kawus : sudah jera sekali; kapok lombok : jera sesaat

kaprabon : jabatan kepresidenan

kaprah : lazim; salah kaprah : salah tapi lazim

kaprasida : kelestarian

kapri : sejenis kacang

kapti : cita-cita, gagasan

kaptin : kapten

kapujanggan : kepujanggaan

kapuk : kapuk

kapul : tali dari kulit pohon

kapulaga : nama buah untuk obat, buah kapulaga

kapur : kapur; kapur barus : kapur wangi

kapuranta : merah muda

kapurih : disuruh, dihimbau

kapurit : nama ikan

kaput : kotor

kaputran : keputran, istana buat anak laki-laki raja; kaputrèn : keputrian, istana buat anak-anak perempuan dan permaisuri raja

kara : kara, jenis tanaman sayuran; kara welang : jenis tombak; karawistha : hiasan, perhiasan

karaba : anak gajah

karaca : nisan

karad : diambil oleh

karag : sisa nasi kering

karah : lingkar besi untuk pegangan pedang, parang, dll.

karam : 1 haram, tidak halal; 2 tenggelam; karam jadah : haram sama sekali

karan : disebut, dinamakan

karana : sebab, karena

karandhan : rumah atau tempat janda

karandhang : sejenis bengkoang

karang : 1 tempat; 2 batu karang; 3 karya, karangan; karangan: hasil karya; karang abang : tempat yang terbakar; karangen : terlalu jarang; karang kitri (-kirna) : tanaman buah-buahan; karang kopèk : desa yang tak punya sawah; karang kopèn : desa yang tak punya sawah; karang melok : macam untaian bunga; karang ulu: bantal

karas : dicium

karat : 1 karat (emas); 2 tahi besi

karatala : tapak tangan

karaton : istana, kraton

karawitan : bersenandung, bermain gamelan

karcis : karcis, tiket

kardi : kerja, karya

kardin : bumbu, korden

karé : karai, nama masakan

karebèn : supaya, biar, agar

karejekèn : mendapat rejeki

karèk : ketinggalan, sisa

karem : suka, hobi

karep : kemauan, kehendak

karéta : kereta

karga : karung dari kulit

kari : tertinggal, ketinggalan

karipan : kurang tidur

karir : karir, dunia kerja

karkat : harkat, martabat

karma : perbuatan, kerja yang dilakukan; hukum karma : hukum balasan timbal balik atas perbuatan seseorang di dunia

karna : 1 telinga, 2 nama wayang, adipati Awangga; 3 karena; karni : telinga

karo : 1 dengan, bersama; 2 kedua; karo tengah : satu setengah

karoban : kebanjiran, tergenangi, tenggelam

karoh : kenalan, sahabat, karib

karsa : karsa, kehendak; karsana: bahagia

karta, karti : selamat, aman; karti praja : pekerjaan negara; kartiyasa : termashur

kartaga : teguh

kartala : timbul

kartika : bintang

kartu : kartu

karu : diarun, dikaran

karug : digemburkan

karuhun : dahulu

karuksan : kerusakan

karun : harta, harta temuan

karuna : menangis, sedih

karung : karang, kantong

karunya : iba, belas kasihan

karus : celaka

karut : hanyut

karya : karya, hasil; karya désa : peraturan desa; karya negara : peraturan negara

kas : kas, simpanan

kasa : musim yang pertama

kasar : kasar

kasat : terlihat; kasat mata: terlihat langsung oleh mata

kaseja : disengaja, dituju

kasèp : terlambat

kasèr : kasip, terlambat

kasi : hamba

kasih : 1 kasih sayang; 2 kliwon

kasok : dituangkan

kasol : tumbang

kaspa : ubi kayu

kasrah : diserahkan, berjejak di-

kastawa : sembah puji, hormat puji

kastéla : ketela, ubi kayu

kastubamani : permata

kastura : belas kasih; kasturi: kasturi, minyak wangi

kasub : masyur, terkenal

kasur : kasur, alat tidur; kasur babut : kasur empuk

kasusra : terkenal, kondang

kasut : 1 kaos kaki; 2 diacak

kaswari : burung kasuari

kaswasih : belas kasih, kasih sayang

kasyasih : belas kasih, kasih sayang

katak : jenis umbi bergantung

katalika : tiba-tiba, diuntai

katampi : diterima

katana : panah, anak panah

katbuta : marah sekali

katé : katai, cebol

katéla : 1 ketela, 2 ternyata

katelah : disebut, dinamakan

katenta : terdesak oleh

katépang : nama tumbuhan perdu; katepang ngrangsang gunung : si pungguk merindukan bulan, terlalu berpengharapan tanpa melihat kenyataan

katès : pepaya

katga : keris

katgada : cekatan, dengan cepat

katgada : keris

kathah : banyak

kathak : lendir pada mulut ikan

kathok : celana; kathok cekak : celana pendek; kathok dawa : celana panjang

kathuka : asin

kathung : diangkat untuk diberikan

kati : kati, ukuran berat (1 kati : 0,617 kg)

katiba : 1 terjatuh; 2 nama pohon

katiban : kejatuhan

katiga : 1 ketiga; 2 kemarau

katimbang : daripada

katimumul : nama penyakit kuku

katimun : mentimun

katir : kayu ringan yang dipasang di kanan kiri perahu agar tidak oleng

katirah : nama pohon yang daunnya merah

katisan, katisen : kedinginan

katon : kelihatan

katong : raja

katos : terlalu keras

katrap : diterapkan, frambusia

katrem : tinggal, betah

katresnan : kesayangan, cinta

katri : ketiga, yang ketiga

katu : nama sayuran

katub : katup

katuhon : dipercaya

katuju : tertuju

katumangga : kepala

katur : diberikan, untuk, kepada

katuranggan : tanda-tanda, ciri-ciri

katuridan : jatuh cinta, asmara

katut : terikut, terambil

katya : kati, berat, obot

kau : kaku, janggal, canggung

kauban : sejuk karena terlindungi

kaula : kawula, aku, -ku

kaurmatan : kehormatan

kautaman : keutamaan

kawaca : terbaca

kawadaka : diketahui rahasianya

kawagang : kuat, mampu

kawah : kawah, danau di puncak gunung

kawahya : dilahirkan, diucapkan

kawak : lama, kuno

kawalat : kualat, dosa

kawan : kawan, teman

kawanda : batang tubuh, fisik, jasmani (tanpa tangan dan kaki)

kawarna : tersebut, diceritakan

kawasa : kuasa, kuat, mampu

kawasan : kawasan, daerah

kawasita : terajarkan, diajari

kawastara : kentara, kelihatan

kawatgata : kecelakaan

kawawa : terbawa, kuat, kuasa

kawedaka : ketahuan rahasianya

kawong : dikenal

kawot : dimuat

kawrat : terbebani

kawruh : pengetahuan

kawul : rambut jagung

kawula : hamba, saya; kawulawarga : keluarga; kawula wisudha : diwisuda

kawung : kawung, jenis kain jarik

kawur : bubar, cerai berai

kawuri : lampu, silau

kawus : jera

kawya : penyair, pijangga, ahli sastra

kaya : 1 seperti, 2 penghasilan

kayang : berdiri dengan kaki di atas

kayangan : tempat para dewa

kayoman : diayomi, dilindungi

kayon : 1 gunungan, 2 kekayuan

kayong : kaya

kayu : kayu

kayuh : kayuh

kayul : sejenis cangkul

kayun : kehendak, keinginan

kayungyun : kasmaran, jatuh cinta

kayut : dirajut, diikat

keba : 1 tutup; 2 selamatan tujuh bulanan (orang hamil)

kebak : penuh

kebek : penuh sekali

kebelet : kebelet, ingin cepat keluar

keben : nama buah dan batang

kebo : kerbau; (kumpul -): hidup bersama laki-perempuan tapi tidak nikah, samen leven; kebo bukur : hewan sejenis penyu; kebo giro : jenis gendhing; kebo jerum : kerbau menderum; kebo lawung : kerbau yang tidak dipekerjakan; kebo menggah : nama bentuk kalung; kebo pelèn : orang yang suka cekcok

kecut : kecut, asam

kedah : harus

kedal : tutur kata, ucapan kata

kedaluwarsa : terlambat, kelamaan

kedangsul : kedelai

kedaut : tertarik, tercabut

kedawan : terlalu panjang

kededer : menggigil

kedeh : harus

kèdek : terinjak, terpijak

keder : 1 bergetar, gemetar; 2 merasa takut

kèder : juling

kedhali : burung layang-layang

kedhana-kedhini : dua saudara pria-wanita

kedhasih : sebangsa orang pipit

kedhaton : kraton, istana

kédhé : kidal

kedheh : harus

kedhelé : kedelai

kedhèp : berkedip

kedher : bergemetar

kedhi : perempuan yang tak bisa haids

kedhung : bagian sungai yang dalam

kedhut : tebal lagi kuat, kedap

kejaba : kecuali

kejani : kera, lutung

kejot : kaget, terkejut

keju : pegal-pegal, lelah

kèju : keju, mentega

kejut : terkejut, kaget

kelat : tali penarik; dikelati : dikuliti; kelat bahu : gelang bahu; kelatan : berenggang; kelat bahu : gelang tangan di bahu

kelir : 1 kelir, layar, tirai; 2 warna

keliru : keliru, salah

kemalo : laka

kemampo : hampir matang

kemangga : laba-laba

kemangi : kemangi, tanaman lalapan

kemanungsan : kemanusiaan

kemara : gema, intan

kemarang : raga, lebah

kemat : tenung, santhet

kemba : 1 tawar, hambar, malas; 2 kecewa

kembang : kembang, bunga; kembang api : kembang api; kembang borèh : bunga untuk sajian; kembang desa : gadis tercantik di desa; kembang durèn : kuning; kembang gula : permen; kembang lambé : bahan pembicaraan; kembang paès : bunga yang pertama; kembang setaman : bunga rampai; kembang telon : bunga tiga warna; kembang waru : sumbu dian

kembar : kembar

kembel : terperosok

kemben : kemben, penutup dada

kembeng : kembang, tergenang air

kemilon : cermin, kaca hias

kemiri : kemiri

kemit : jaga malam, pengawal; kemit bumi : abdi yang tugasnya bersih-bersih; kemitan : berjaga malam, azimat

kémpol : betis

kempul : kempul, bagian dari gong

kemuda : jenis tembang, gending; kemudhi : kemudi, setir

kemukus : berasap; lintang kemukus : jenis rasi bintang di langit

kena : kena, terkena

kenaka : kuku

kenari : buah kenari, burung kenari

kencana : emas

kenclung : alat musik

kendhaga : peti panjang

kendhali : kendali, peluru, granat

kendhang : kendang, gamelan

kendharat : tali untuk menambatkan lembu

kendhat : gantung diri

kendheng : tali busur; gunung kendheng : bukit barisan

kendhi : kendil, wadah air minum

kendhil : kendil, tempayan kecil

kendhuri : kenduri

kéné : sini

kenikir : kenikir

keningar : kayu manis

kenini : pil kina

kenong : kenong, gamelan

kèntar : terpingin, hanyut

kentara : kentara, kelihatan

kenthang : kentang, jenis umbi

kenthel : kental

kenthing : tempayan kecil

kentrung : jenis kesenian rakyat Jawa Timur

kenya : perawan, gadis

kepala : kepala

kepati : ada anggota yang meninggal; kepatibrata : bertapa, bersemedi; kepati-pati: sungguh-sungguh

kèpèk : 1 nama pohon; 2 berbuah tapi belum berisi (kedelai)

keponakan : keponakan

kepriyé : bagaimana

kepu : bentak, bakap

kepuh : 1 pohon kepuh, 2 lipatan kain dodot di pinggang; gantung kepuh: tidak berganti pakaian

kepundhung : 1 hama buah, 2 gundukan panas karena rengas

kepung : kepung, keroyok

kepungkur : silam, lampau

kepyak : 1 ramai, pesta 2 gladhi resik

képyan : susah, bingung, putus asa

kepyar : tersebar, encer

kepyek : kepyak wayang

kera : kurus, kurang subur

kéra : mata yang agak cacat

kerab : 1 sering, 2 kitab

keraban : kiraqan

kérah : juling, tingkah laku

kerak : kerah, tua lagi kering

kerambil : kelapa

kéran : kran

kerana : karena

kerang : kerang

keras : keras

kéras : bakul tempat garam

kerasan : betah, jinak, tahan

kérata : 1 pemburu; 2 asal mula arti kata; kératabasa: jarwa dosok, akrarim

keraton : kraton, kerajaan, istana

kerig : digiring, dibawa

keris : pusaka, senjata

kerja : kerja, bekerja

kerpu : sebangsa permata

kersa : karsa, kehendak

kerta : hasil, kemakmuran; kerta aji : dihargai; kertan : 1 kemakmuran, penghasilan, 2 tahu, mendapat kabar; kertarta : mapan, makmur; kerta wadana : aman, sejahtera

kertiyasa : cerdik, cendekian, sangat pandai

kesawa, kesawamurti : nama lain Batara Wisnu

kestalan : kandang kuda

kethèk : kera

kethoprak : seni drama tradisional

ketiga : kemarau

ketimun : mentimun

ketipung : ketipung, kendang kecil

ketonggèng : sejenis kala yang besar

kéwala : saja, cuma, hanya

kéwan : hewan, binatang; kéwan raja kaya : hewan piaraan; kéwani: hewani

kéwran : kesulitan, kesukaran

kidang : hidang, kijang, menjangan

kidul : selatan

kidung : kidung, lagu

kijing : kijing/rumah dimakam, nisan

kikik : 1 ketiak baju, 2 jenis anjing

kikis : kikis, surut

kilat : kilat, api petir

kimpul : keladi

kimpurusa : raksasa, gergaji

kina : kina, pohon kina

kinah : kina, nama pohon

kinang : campuran gambir sirih

kinanthi : disertai, diiringi

kinca : air gula

kingkin : 1 sedih, susah, gundah; 2 rindu sekali, jatuh hati

kinjeng : kinjeng

kintun : kirim

kinuswa : dicium

kipas : kipas, tepas, angin-angin

kipat : disingkirkan; kipat- kipit : menggerak-gerakkan ekor

kira : kira, duga

kirab : kirab, arak-arakan

kirana : cahaya, sinar

kirang : kurang; kirangan: kurang tahu, entahlah

kirata : pemburu

kirda : bersenang-senang, serong

kiri : kiri

kirik : anak anjing

kirim : kirim

kiring : kiri

kirta, kirti : pekerjaan, perbuatan

kirtya : pekerjaan, perbuatan

kisa : 1 anyaman bambu untuk membawa ayam; 2 kera

kisat : kering, kesat

kisi : kisi, gulungan benang

kisik : tanah lumpur

kisma : tanah

kisruh : kisruh, kacau, berantakan

kitha : kota

kitri : 1 tanda pada tanah yang telah ditebangi pohonnya; 2 pohon buah-buahan di kebun

kiwa : kiri

klabang : kelabang; dikepang : dikepang (rambut); klabang ayam : dadu, perjudian; klabang nyander : bentuk rumah tradisional

klapa : kelapa

klaras : daun pisang kuning

klasa : tikar, alas tidur

klenik : klenik, percaya pada takhayul

klika : kulit kayu

kliwon : kliwon

kliyang : melayang, terbang

klobot : sarung jagung

kobar : bakar

kobong : terbakar

kobot : sarung jagung

kobra : 1 tersiar oleh umum; 2 gagal; 3 ular kobra

kocak : 1 kocak, lucu, jenaka; 2 tidak penuh; kocak-kacik : bergoyang-goyang

kocap : diceritakan

kocar-kacir : kocar-kacir

kocèh : berkumur dengan

kociwa : kecewa, sakit hati

koclak : bergoyang, tidak penuh

kodhé, ngodhé : berburuh, mengambil upah

kodhèn : hitungan dengan kodi

kodheng : hilang akal, juling (mata)

kodhi : hitungan kain (20 lembar)

kodhik : sempit

kodhok : katak, kodok; kodhok ngorèk : 1 katak bernyanyi; 2 jenis gending upacara

kogel : tidak sampai hati, sayang, berkasih-kasihan

kojor : 1 liat, kenyal (daging); 2 benteng keliling

kokap : mega, awan

kokila : burung

kokoh : kokoh, kuat

kokok : keras berurat (leher), kepala pencuri; kokok beluk : jenis burung

kokosan : 1 kukusan; 2 jenis buah

kokot : lekat sekali, peniti kancing baju; kokot bisu : sangat merah/diam sambil menggigit bisu; kokot bolot : daki, dekil

kolam : kolam

kolang-kaling : buah kolang-kaling

kolong : kolong

kolontara : lamtoro

komala : intan, halus, santun

komara : sajian kepada ruh halus

kombang : kumbang, lebah; macan kombang : harimau kumbang; kombang anglèng : kumbang

komini : perempuan, istri

kon : suruh

konang : kunang-kunang; konangan : diketahui, tertangkap basah

kondhang : kondang, terkenal, termashur

konjuk : untuk, buat, dipersembahkan

kono : situ

kontab : bangkit amarahnya, tersulut

kontal : termakan, dinangsa

kontang-kanting : kesana kemari, mondar- mandir

kontap : bangkit amarahnya, tersulut

konten : pintu

kori : piatu

koripan : 1 kehadiran; 2 kerajaan kahuripan

kosa : kuat, perkasa

kosala : baik, pandai

koswa (bala- ) : bala tentara

kosya : dicium

kotaka : kotoran yang terburuk

kotbuta : sangat marah

kothak : kotak

kothèkan : tabuhan dengan memukul kentongan kayu/lesung

kothi : keti, 100.000

kothong : kosong

kowè : kamu, anda

krajan : kraton, istana, pena, puri

kraka : daun kering yang telah luruh

krakab : tutup pelana

krakah : halaman rumah

krakal : bajak, alat pengjembur tanah

kram : 1 kejang; 2 cahaya, sinar

krama : menikah; krama désa : bahasa halus yang digunakan orang desa; krama inggil : bahasa halus tinggi; kramakala : petang, malam; kraman : pemberontakan; kramaniti : sopan santun; krami: menikah

kramat : keramat, berpetuah

krambil : kelapa

krana : karena, sebab

kranjang : keranjang

kranji : nama buah, kandang ayam; kranjingan: ketagihan

krapak : daun tebu kering

krapyak : kandang kijang yang berpagar

kraras : daun pisang kering

kras : keras

krasa : terasa, dapat diindra; krasan : kerasan, betah, senang

krastala : kuasa, sakti

kraton : kraton, istana, pura

krawitan : kerawitan

krendha : peti mati

kreneng : keranjang kecil tempat buah-buahan

kréngga : dihiasi dipercantik

krenteg : kehendak yang kuat

krepana : sangat belas kasih

krepu : kristal, sebangsa, permata

kresa : karsa, suka, kehendak

kresna : 1 hitam; 2 nama wayang; kresnapaksa : paruh bulan gelap, sesudah purnama

kreta : aman damai, makmur

kréta : 1 kereta; 2 makmur; kretagna : tak berterima kasih; kretala : nama senjata; kretanjali : menyembah, bersujud; kretapradana : terlebih-lebih; kretapunya : bahagia sekali; kretarta : tercapai maksudnya, bahagia; kretayasa : termashur, kondang; kretayuga : jaman keemasan, saat kejayaan

krété : anak buaya

kreteg : jembatan

kreti : perbuatan, tingkah laku

kretobaya : setuju, berdamai

kretya : makmur, sejahtera, aman damai

kridha : gerak, kiprah; kridasastra : kepandian ulah sastra

krigaji : sejenis pajak kepada raja

krigan : pengerahan

krikil : kerikil, batu kecil

kringet : keringat; kringet buntet : keringat yang tak bisa keluar

kripik : keripik

kriting : kriting

kriya : kriya, karya, buah tangan, kerajinan

ksama : ampun, maaf

ksana : seketika, sebentar

ksatriya : perilaku kesatria

ksaya : rusak, musnah,

kséma : selamat, sejahtera

ksira : puan, air susu

ksiti : tanah, bumi

ksodra : madu, air madu

kuat : kuat

kubalan : kena nyala api

kubandha : raksasa, gergaji

kubek : lingkaran, keliling

kubeng : lingkaran, keliling

kubleg : sekeliling

kubon : kebun, pekarangan

kubra : besar

kubu : blok, benteng pertahanan

kubuk : persegi

kuburan : kuburan, makan

kubus : bangun yang mempunyai ukuran sisi-sisinya sama

kucem : rusak, lengset

kucing : kucing

kucir : kucir

kucira : cela, cacat

kuciwa : kecewa

kucumbi : istri, suami

kucur : kucur, jenis panganan

kuda : kuda, turangga

kudandapan : tertatap karena kebiungan

kudang : diharap, dipuji-puji

kudhampel : berpaut dengan tangan dan kaki

kudhar : terurai, terlepas

kudhi : kudis

kudhis : kudis, jenis penyakit kulit

kudhu : mengkudu, nama pohon obat

kudhung : tutup kepala

kudhup : kuncup

kudon : terkenai udu, iuran

kudrat : kudrat, kekuasaan Tuhan

kudu : harus

kudung : penutup, kerudung

kudus : kudus, suci

kuhaka : penjahat, orang jahat

kuhana : tidak terus terang, tidak setia

kujana : sangat marah, orang jahat

kujang : senjata tradisional Betawi

kujiwat (ng- ) : mengerling, mengeling

kukang : nama binatang sejenis kera

kukap : asap, awan, kemenyan

kukila : burung

kuksi : perut

kuku : kuku

kukub : ambil

kukud : selesai, bangkrut

kukuh : kukuh, kokoh, kuat

kukul : jerawat

kukup : ambil

kukura : kura-kura

kukus : asap

kul : kul, hewan air sejenis bekicot

kula : saya, aku; kulagotra : sanak keluarga; kula mitra : keluarga, famili; kula sentana: keluarga, amili; kulawanda : keluarga, famili; kulawangsa : keluarga; kulawarga : keluarga

kulah : kamar mandi

kulaja : bangsawan, ningrat

kulak : membeli untuk dijual lagi

kula-kuli : biasa, lazim

kulala : pembuat barang pecah-belah dari tanah liat

kulanté : nama tembang tengahan

kular : benang untuk menjahit

kulawu : 1 warna abu-abu; 2 nama wuku

kuled : lembat, lambat, tidak cepat

kulem : bergaung, membahana, merdu dan besar

kulèn : sawah milik kuli

kuli : kuli, buruh, pekerja

kulib : anak anjing

kulihan : kepulangan

kulihi : bagaimana, mengapa

kuliling : keliling, mengitari

kulina : biasa, akrab

kulingling : berkeliling, mengitari

kulinten : biasa, lumrah, wajar

kulisa : beliung, kampak

kulit : kulit, belulang, sampul; kulit ayam : kulit ari, jangat; kulit daging : seluruh tubuh

kulita : sudah kenal baik, mesra, akrab

kulon : barat

kulu : tertelan, nama ikan

kulub : angger, buyung, anak, sayang

kuluk : mahkota, topi kebesaran

kuluma : nama ikan

kulumur : berlumuran darah

kulung : tangkai ketam pemotong padi; kulung ati : lekuk di bawah dada

kulup : angger, buyung, anak

kulur : dapat dan mau memberi

kulwan : barat

kum : rendam, dibenamkan diair

kuma : awalan kuma; kumacèlu : mendamba; kumadama : pura-pura bodoh rendah; kumakaruh : akrab, karib; kumalancang : lancang, mendahului kehendak; kumalasa : tergelar, tersedia; kumalungkung : sombong, congkak; kumawani : pemberani, sok berani; kumawas-awas : awas, teliti, cermat;

kumawasis : sok pintar, sok pandai

kumaki : congkak, besar kepala

kumala : emas, mutiara; kumala-kala : kadang kala

kumara : anak-anak, orang muda, intan, siwa

kumat : kumat, kambuh, sakit lagi

kumayu : sok cantik, genit

kumba : buyung, tempayan, kelapa

kumbah : cuci, bersih

kumbakara : pembuat barang pecah belah

kumbala : jambu-jambu berbentuk bunga untuk hiasan

kumbandha : raksasa

kumbang : kumbang, lebah

kumbayana : 1 jun tempayan, jembangan; 2 nama Begawan Durna waktu muda (wayang)

kumbi : cangkok, sombong, besar kepala

kumpris : anak yang akan menggantikan pangkat ayahnya

kuna : kuna, lama

kunang : kunang-kunang

kunapa, kunarpa : jenazah, mayat, bangkai

kunca : kain dodot

kuncang : terlempar karena angin

kuncara : kondang, terkenal

kuncèh : pipa panjang

kunci : kunci, pembuka

kuncung : kuncung, bagian rambut didepan

kuncup : kuncup

kundha : anglo, keran, pedupaan, perapian

kundhah : jatuh tak berdaya

kundhala : cincin, gelang, anting-anting

kundhalini : ular

kundhang : kondang, terkenal, tersohor

kundhi : tukang membuat gerobak

kundur : pulang, kembali; kunduran : meninggal karena pendarahan sewaktu melahirkan

kuneng : adapun

kung : merdu

kungas : sumerbak, wangi, karuan

kungkang : katak yang besar, kongkung

kungkulan : terlampaui, terlebihi

kungkum : terbenam, menenggelamkan

kuning : kuning

kuningan : jenis logam

kunir : kunyit

kunjana : susah, sedih, asyik; kunjana-papa : susah dan melarat, miskin

kunjara : penjara, tahanan

kunjeng : kerdil, komeng, ceding

kunjuk : dipersembahkan

kunjur : duduk meluruskan kaki

kunta : senjata sejenis tombak pendek

kunten : kuli

kunthara : budi daya, tingkah laku

kunthing : kecil, kurus

kunthiwiri : berulang-ulang datang

kunyit : kunyit, kunir

kunyuk : monyet, kera, munyuk

kupa : perigi, mata air

kupat : telupat

kupeng : sekeliling

kuper : kurang perhatian, kurang pergaulan

kupi : rencana karangan

kupik : bertepuk

kupina : cawat, saluran penutup kemaluan laki-laki

kuping : telinga, pendengaran

kupiya : 1 contoh, teladan, pengalaman; 2 kopiah, peci

kupon : kupon

kupu : kupu-kupu

kura : kura-kura

kurah : berkumur-kumur, gurah

kurakah : pembantai

kurang : kurang

kuranti : ditahan, dilarang

kurantil : nama wuku yang ke-4

kureb : tengkurap

kuren : lelaki yang sudah dewasa

kurma : kurma, jenis buah

kuru : kurus, tak subur, lemah

kurung : kurung, mengurung; kurungan : sangkar

kusa : nama rumput

kusala : baik, pandai, selamat

kusan : kukusan

kusik : sejenis pisau untuk membuat warangka keris

kusir : kusir, sopir pedati

kusta : kusta, jenis penyakit kulit

kusuma : kusuma, bunga, kembang; kusumawicitra: bermacam-macam bunga, nama tambang gedhe; kusumayuda : tokoh pemenang dalam peperangan

kuswa : cium

kuswantara : ciuman, kasih

kutah : tumpah

kutha : kota; kutha-biting : tanggul besar ditepi jalan; kuthagara : ibukota; kuthamara : sesajian ditempat yang keramat; kuthasaksi : saksi palsu; kuthawara : kota besar

kuthah : kotor, berlumuran

kuthaka : kotoran cirit

kuthara : kampak, beliung

kuthèh : kotor, berlumuran

kuthèt : kerdil, komeng

kuthila : bungkuk, bengkok

kuthilang : jenis burung

kuthilem : licin, tidak jujur

kuthip : sangat hina

kuthong : kosong

kuthu baru : bagian kebaya penutup dada

kuthumbi : suami