KAMUS SANSEKERTA–INDONESIA R

KAMUS

SANSEKERTA – INDONESIA

A B C D E G H I J K L M O P R S T U W

Oleh :

Dr. Purwadi, M.Hum

Eko Priyo Purnomo, SIP

————————————————————————————

R

rabasa : merebut, menyerbu

racak : sama, sejajar

racana : bencana, gangguan

racik : racik, ramu

racun : racun

rada : agak; radan : sedikit agak; rada-rudu : bertengkar, berkelahi

radèn : raden, gelar bangsawan; radyan : gelar bangsawan

radi : agak

radin : rata

raditya : matahari

radon : membiak, meluas

radosan : jalan

raga : badan, tubuh; raga sukma : badan jiwa; raga wanda : melepaskan nyawa dari badan

ragab : serang

ragad : biaya, ongkos

ragah : lahab, rakus

ragaini : bunga ragaini

ragana : kasmaran, jatuh cinta

ragang : kerangka

ragasan : kerangka, tulang belulang

ragil : bungsu

ragu : ragu, bimbang; ragu-ragu : ragu-ragu, bimbang

ragum : tali, sesuai

rah : darah

rahab : rahap, doyan

rahadèn, rahadyan : gelar bangsawan

raharja : selamat, sejahtera; rahayu : selamat, sejahtera; rahajeng : selamat, sehat

rahuru : huru-hara, kekacauan

rai : muka, wajah; raina : siang hari

raja : raja; raja amal : harta, kekayaan; raja brana : harta, kekayaan; raja darbé : harta, kekayaan; raja duwé : harta, kekayaan; raja kaputran : pakaian pengantin putra; raja kaputrèn : pakaian pengantin putri; raja kaya : simpanan kekayaan; raja panganggo : suka berdandan; raja pati : pembunuhan massal; raja patni : permaisuri; raja pèni : emas, logam mulia; raja singa : penyakit kelamin, syphilis; raja tatu : luka parah

rajag : bocor banyak sekali

rajah : rajah, tulisan bermantra; rajah tamah : keserakahan, keinginan

rajang : mis, potong

rajata : rusak, hancur

rajeg : pagar; rajeg wesi : pagar besi

rajin : rajin, tekun

rajun : nama tumbuhan

rajungan : sebangsa kepiting

rajut : rajut, anyam

rak : rak

raka : kakak

rakatha : ketam

raké, raki : pembesar, penguasa daerah

raket : dekat, akrab; raketan : dekat sekali, akrab

rakit : rakit; rakitan : rakitan, karangan

rakmi : batin, tabiat, perangai

rakryan : rakai, penguasa suatu wilayah

raksa : juga, rawat

raksaka : penjaga, cara menjaga. penjagaan

raksasa : raksasa; raksasi : raksasa perempuan

rakta, rekta : merah

rakyan, rakyana : penguasa suatu wilayah

ram : ranting-ranting kayu untuk membendung empang

rama : bapak, ayah

ramak : bapak, ayah

ramal : ramal, duga, tebak

ramat : 1 rahmat, anugrah; 2 sarang labah-labah

rambah : rambah, jamah

rambak : rambak, kulit kering

ramban : memetik sayuran

rambana : dengan giat, sekuat tenaga

rambang : pangkat, perkalian yang faktornya sama

rambas : rembas

rambat : rambat, menjulur

rambeh : mengalir

rambon : bau-bauan

rambu : rambu, tanda

rambut : rambut; rambutan : buah rambutan

ramé : ramai

rames : rames, aduk, campur

rami : rami, jenis tali platuk

ramon : ramuan

rampak : sama tinggi, rampak

rampaka : karangan, susunan

rampal : rompong, tanggal

rampang : kayu melintang pada pedati

rampas : rampas

rampet : rapat, tutup, buntu

ramping : ramping, langsing

rampung : rampung, selesai

ramu : ramu, racik

ramya : ramai, meriah

rana : kesana

ranangga, rananggana : peperangan, pertempuran

rancag : goncang, lekas, praktis

rancakan : ranting-ranting pepohonan

rancana : rencana

rancang : rancang, rencana

rancari : sedih, haru

randha : janda; randha drengis : nama padi; randha kèli: nama corak batikan; randha kisi : janda yang punya anak laki-laki; randha kuning : tanah keramat; randha maya: nama corak tenunan; randha menggala : nama gendhing; randha nunut : nama gendhing; randha royal: jenis makanan; randha semaya : nama corak tenunan; randhat : pelan, tersendat, tak lancar

randhu : randu, jenis tanaman

ranéh : tiada lagi, sudah habis

rang : 1 tingkatan, pangkat; 2 gatal-gatal dikaki karena telur cacing

rangah : gigi yang kuat

rangas : rayap, anai-anai

rangdha : janda, baku

rangen : gatal-gatal pada kaki karena cacing

rangga : nama pangkat pamong praja

ranggah : beranggah, bercabang-cabang

ranggèh : kayuh, rangkul, jangkau

ranggèn : rumah panggung yang tinggi

ranggi : nama pangkat dalam pamong praja; ranggitan : nama tumbuhan

ranggon : tempat kera

rangka : rangka, tiang, pengokoh

rangkab : tutup pelana, tenda

rangkad : kawin lari

rangkah : wilayah

rangkang : melata

rangkèn : sajian, hidangan, jamuan

rangkep : rangkap, dobel

rangkèt : rangket

rangkul : peluk

ranjang : ranjang, tempat tidur

ranju : ranjau

ranta : ronta, meronta, sakit hati

rantab : rapi, berjajar

rantan : terurai, terlepas

rantang : rantang

rantas : selesai, rampung

ranté : rantai, terali

ranten : menunggu, menanti

reda : gemar beranak

redana : uang, harta

redhem : redam, dingin, reda, sejuk

ranti : tunggu, nanti

ranu : air, kolam

rapah : ranting yang berkaparan di tanah

rapak : daun tebu kering

rapaya : ketinggalan

rapet : rapat, sempit

rapi : rapi

rapu : rayu, bujuk

rapuh : rapuh

rara : rara, gelar perempuan, gadis

rarahan : sampah

raras : indah, nyaman, enak; raras kawibawan : menikmati kewibawaan

raré : anak

rarem : istirahat, damai, tenang

rari : adik

raryan, rarywan : berhenti

rasa : rasa; rasamala: nama pohon; rasamulya : rasa mulia; rasana : indah; rasa pangrasa : tentang perasaan; rasa-risi: tidak senang hatinya; rasa rumangsa : perasaan tahu diri; rasatala : dasar bumi

rasé : jenis musang, serigala

raseksa, raseksi : raksasa

rasika : penuh rasa puas, orgasme

rasmi : keindahan, cahaya, menyedapkan mata

rasuk : masuk, memakai; rasukan : busana, pakaian

raswa : rasa, rahasia, air mani

rat : dunia, jagat

rata : 1 rata; 2 kereta

ratan : jalan

ratangga : roda, kereta

ratap : 1 meratap, berkeluh-kesah; 2 berjajar, berderet

rati : bulan; ratih : bulan

ratna : emas, intan

ratri : malam

ratu : raja, ratu

ratum : taruk tebu

ratus : bumbu merokok, dupa

raup : raup, ambil

raut : raut, wajah, muka

rawa : rawa

rawaja : naga, ular

rawan : rawan, berpotensi untuk perusahaan

rawasa : rusak

rawat : rawat, pelihara, asuh

rawé : rawe, jenis tumbuhan

rawi : rawa rawang, paya; rawikara: sinar matahari

rawik : compang-camping

rawing : luka-luka, rompei-rompei

rawis : kumis, di-; diiris-iris, dirajang-rajang

rawit : cabai rawit

rawon : rawon, jenis bumbu

rawuh : datang, hadir

rawun : sawah dedaunan

raya : raya, besar; rayagung : besar sekali

rayah : rayah, keroyok, rebut

rayap : rayap, jenis hewan pemakan kayu

rayat : rakyat

rayi : adik

rayung : daerah sekeliling benteng istana; rayungan : potongan tebu yang akan ditanam

rebab : rebab, bagian alat gamelan

rebah : roboh, jatuh

rebat : rebut, keroyok

rebut : rebut, keroyok; rebut bener : berebut kebenaran; rebut cukup : asal cukup, seperlunya; rebut dhisik : saling mendahului; rebut ducung : berebut mendahului; rebut seneng : bersenang-senang; rebut unggul : bersaing mutu; rebut urip: bersaing hidup

reca : arca, patung

redi : gunung, bukit

rega : harta

reged : kotor

regeng : meriah, wibawa

regi : harga

régol : gapura, pintu gerbang

regu : regu, kelompok

rèh : memerintah

reja : ramai, meriah

rèjèng : batu barang diperbukitan

réjog : timpang, pincang

réka : usaha, upaya; rékadaya : daya upaya, usaha

rekasa : sengsara, sulit; rekaos : sengsara, sulit

reksa : jaga rawat; reksabumi : menjaga bumi

reksasa : raksasa; reksasi : raksasa

reksi : jaga, rawat

rekta : putih

rekyana : gelar pejabat kraton

réma : rambut

rémah : tempat, rumah

remak : remuk, hancur; remak rempu : hancur lebur

rembag : rembug, pembicaraan

rembaka : berkembang

rembaya : perahu kecil, sampan

remben : lambat, pelan

rembeng : genang, rendam

rembug : rembuk, pembicaraan, musyawarah

rembulan : bulan

rembus : 1 rembes, tembus; 2 kiriman barang beserta surat tagihan

remen : senang, gembira

rempah : rempah, lauk pauk

rempak : remuk, rusak

rempaka : mengarang, menyusun, merangkai

rempela : ampela

rempu : remuk, hancur-luluh

remu-remu : menguning, mulai masak (buah)

remuk : remuk

remus : marah, gigit

rena : senang, gembira

réna : ibu

rencah : bencah, belah

rencakan : kayu bakar

rencaka : susah, sedih

rencang : sembuh setelah melahiran

réncang : kawan, teman; réncang laré : kawan anak

rèncèk : kayu bakar, ranting-ranting

rencem : rendam, benam

réncog : pincang, timpang

rénda : renda-renda

rendheng : musim penghujan

rendhah : rendah

rengat : rayap, anai-anai; renget : kutu pemakan kertas

rengga : hiasan

renggang : renggang, senggang

renggut : renggut, ambil

rengkah : bengkah

rengkuh : rengkuh, rangkul

rengu : marah, sakit hati

rèni : perempuan

rènten : 1 siang; 2 bunga (uang)

rèntèng : renteng, jejer

rep : diam, tenang

repa : rayu, bujuk

répo : jompo, keriput

répoh : jompo, keriput

répot : repot, sibuk

rereb : diam, sunyi

rèrèh : reda, berhenti jabatan

rerem : diam, berhenti

rèrèn : istirahat

reres : benar,betul

resah : resak, gelisah

resak : rusak, hancur

reseh : kotor

resek : kotor karena benda-benda tak terpakai

resep : senang

resi : pendita, brahmana

resik : bersih

respati : hari Kamis

reta : putih

rété : anak buaya

retna : emas, logam mulia

réwanda : kera

réwang : teman, pembantu

réyog : kesenian reog

réyon : rayon, daerah

ri : 1 adik; 2 hari; 3 di-; rikala : ketika, pada saat; ri saksana : lantai, pada ketika itu

riba : riba

ribed : repot

ribut : ribut, gaduh

ricik : ricik, berguyuran

ridhu : geger, huru-hara

rigen : cekatan, trampil

rigma : rambut

rigol : pintu gerbang

riguh : enggan, segan

rikat : cepat

rikma : rambut

rikuh : segan, sulit

rimang : 1 banjir; 2 melimpah

rimba : rimba, hutan

rimbag : 1 cetakan; 2 bentuk kata

rimpang : akar yang mengembang

rimuk : rayu, bujuk

rina : siang hari

rina-rina : siang, simpan

rinci : rinci detail

rindhik : pelan, lambat

rinèh : sabar, reda

ringa : kira

ringan : ringan, mudah

ringas : ganas, beringas

ringga : ragu-ragu karena takut

ringgit : 1 mata uang; 2 wayang

ringi : dengar

ringin : pohon beringin

ringkel : hari yang tidak baik menurut perhitungan

ringkes : ringkas, singkat

ringkih : lemah, tak kuat

ringkuk : ringkuk, badan melingkar

ringkus : ringkus, tangkap

rini : perempuan, putri

rinjing : wadah dari bambu

rintang : rintang, halangan

rinten : siang hari

rintih : merintih

rintip : berderet-deret

rinto : tidak berdaya karena sakit

ripta : cipta, buat

ripu : musuh, lawan

ririh : pelan, lamban

riris : gerimis, rintik-rintik

ris : perlahan-lahan, halus

risak : rusak

risang : sang, si

risi : geli, kikuk

risig : bersih, cemerlang

risih : risih, tak enak

ritang : yang

riwa-riwa : malu-malu, pura-pura

riwana wulung : nama pohon

riwayat : riwayat, kisah

riweng : putus asa, hilang akal

riwil : rewel

riwit : cabe rawit

riya : riya, pamer

riyak : dahak

riyaya : hari raya, lebaran

riyin : dulu, dahulu

riyom : rindang, teduh, sejuk

riyuh : riuh, membahana

rob : pasang, banjir, menggenang

rodha : roda, lingkaran

rodra : buas, marah sekali, menakutan

roga : badan, tubuh

rogadi : penyakit

rogi : rugi, sakit

rogoh : rogoh, ambil

roh : ruh, arwah; rohani : ruhani

rohara : prahara, geger

rohot : buruk, rusak

rombak : rombak, ubah, berubah

rombong : rombong; rombongan : kelompok, grup

ron : daun

roncé : ronce, untaian, rangkaian

rondha : ronda, jaga

rong : rongga, bolongan ditanah

rongèh : lincah

ronggèng : penari kesenian ronggeng

rongkob : lebat daunnya

rongkong : kerangka

rono : ke situ

roro : dua

ros : ruas

rosa : kuat, kokoh

rosan : kekuatan

rota : kuda, andong

rotan : rotan

rowa : tidak rapi

rowang : pembantu, kawan

royo : hijau

ru : 1 panah; 2 sakit

rubaya : saya, aku, -ku

rubed : ribet, rumit, sulit

rubéda : halangan, rintangan

rudah : susah, sedih

ruda peksa, ruda pari peksa : memaksa

rudira : darah

rudita, ruditya : susah, sedih

rugi : rugi

rugol : jatuh, luruh

ruhara : geger, huru-hara

ruhun : dulu, dahulu

ruhur : luhur, tinggi, agung

ruji : jari

rujit : koyak-moyak, sedih, haru

ruju : bungsu

rujuk : bersatu lagi

rukem : buah-buahan

ruket : roket

rukma, rukmi : emas

rukon : rukun, sehati

ruksa : rusak, buruk, hancur

rukti : rawat, pelihara

rukun : bersatu; rukun gawé : kerja bakti

rum : harum, wangi

rumab : sakit demam, kambu

rumah : rumah

rumaos : ( ing.) merasa

rumat : merawat, memelihara

rumeksa : menjaga

rumiyin : dulu, dahulu

rumpak : sumpek, sempit

rumpaka : menyarang

rumpuk : rumpuk, membakar

rumpung : campung, rampung

rumput : rumput

rumuhun : dulu, dahulu

runa : rusak, rintangan

rundha : meronda, berjaga

rundhuk : merunduk

runggéan : bulir

runggut : rimbun, rindang

rungrum : mabuk cinta

rungseb : sulit dilalui, medannya sulit

rungseg : ringsek

rungsit : berbahaya, sulit dilalui, gaib

rungu : dengar

runtik : kecewa, sakit hati; runtik atiné : sakit hati

runtuh : runtuh, gugur

runtung : runtung, pergi bersama

runtut : runtut, urut

runtyaka : sakit hati, marah

rupa : rupa, bentuk, wujud; rupa candra : beranjak bulan; rupa-rupa : bermacam-macam

rupaka : mengarang

rupi : wajah, rupa; rupini : cantik, molek, rupawan

ruruh : pelan, kalem

rusak : rusak

rusiya : rahasia

rusuh : rusuh

ruwat : ruwat, membebaskan, menyucikan